Lướt net thời gian qua, mình thấy ở VN đang có phong trào rủ nhau đầu tư tiền ảo (digital coin, crypto-currency…). Vì cũng đã có thời gian làm việc trong lĩnh vực cryptography (và hồi còn học đại học thì môn này là 1 trong những môn mình giỏi nhất), lâu lâu ngứa nghề nên cũng tìm hiểu thử, và nhận thấy rằng có quá ít người ở VN thực sự hiểu về khái niệm mới mẻ này. Không những người bình thường, ngay cả những trang chuyên ngành kinh tế cũng có vẻ rất mơ hồ, thường xuyên đưa tin tức sai lầm. Có 2 xu hướng chính coi tiền ảo là:

• Cơ hội làm giàu hiếm có 1 vốn 4 lời, nhanh chân đầu tư kẻo trễ, giống ngày xưa mà đào được vài đồng bitcoin thì giờ giàu to
• Trò nhảm nhí, cái gì ảo cũng lởm, chỉ dành cho dân nhẹ dạ cả tin. Cầm tiền ở tay còn bị giật nữa là mấy cái “ảo ảo” này bị hack lúc nào không biết

Thế thực sự tiền ảo là thế nào, có gì hay không? Có gì nguy hiểm? Xin phép được phân tích trong bài viết này.

Blockchain

Đây là nền tảng công nghệ cho bất cứ loại tiền ảo uy tín nào. Nói nôm na, blockchain giống như 1 quyển sổ khổng lồ lưu trữ tất cả các giao dịch trong lịch sử của mỗi bitcoin (hay đồng tiền ảo tương ứng) từ lúc được tạo ra, trao tay người này người kia. Blockchain có 3 đặc điểm chính:

• Public, ai cũng có thể tra cứu, ví dụ với bitcoin có thể xem ở https://blockexplorer.com.
• Không thể bị làm giả hay bị sửa trái phép, vì tất cả các máy tính trên mạng bitcoin đều tham gia vào quá trình kiểm soát, bảo vệ cho blockchain 24/7. Mặt kĩ thuật được miêu tả trong tài liệu này: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf. Các chuyên gia công nghệ đều thừa nhận giải pháp của Blockchain rất thông minh sáng tạo, là 1 trong những đột phát công nghệ bậc nhất trong thời gian qua, thậm chí còn được so sánh với sự phát minh ra Internet (hơi quá).
• Decentralized, nghĩa là không bị tập trung vào 1 chỗ nào, không host riêng ở 1 server nào, mỗi người tham gia mạng bitcoin đều sở hữu 1 bản copy blockchain riêng để dễ dàng kiểm tra, so sánh, đồng bộ hoá

Tại sao Bitcoin được đánh giá cao?

Còn các loại tiền ảo khác kiểu như Zing coin thì chả ai thèm quan tâm?

• Thứ nhất, bitcoin cực kỳ an toàn, không thể bị làm giả (ai cũng có thể kiểm tra tính xác thực của 1 đồng bitcoin dựa vào public blockchain), không thể bị hack (trừ khi hacker kiểm soát 51% network, điều được đánh giá không thể xảy ra với công nghệ hiện nay), không thể bị đánh cắp (nếu bạn mã hoá, giữ an toàn private key của bạn).
• Chính vì bitcoin được decentralized, được quản lý bởi tất cả mọi người chứ không phụ thuộc vào 1 đơn vị, cơ quan trung tâm nào, nên bạn có thể yên tâm không ai có thể 1 tay thao túng thị trường, không thể bị kiểm soát, kiểm duyệt, và cũng không dễ bị ảnh hưởng bởi sự sụp đổ của 1 cá nhân, 1 ngân hàng, 1 nhà nước nào. Các loại tiền “thật” khác được tập trung bởi ngân hàng nhà nước, điều đó có nghĩa:
  • Họ thích thì khoá tài khoản của bạn, bạn chả làm được gì
  • Nếu nền kinh tế 1 nước bị sụp đổ, làm 1 quả đổi tiền giống VN hồi năm 1985, tất cả tiền của bạn gần như mất hết giá trị
  • Nếu nhà nước thích, có thể in thêm tiền (qua đó làm giảm giá trị đồng tiền của bạn), bạn cũng chả thể có ý kiến. Không ai có thể tự ý “in thêm bitcoin”
  • Tránh những vấn đề có thể xảy ra với bank thông thường, kiểu nhân viên ngân hàng lừa chiếm tiền của bạn rồi bỏ trốn, hay giống ở Hy Lạp khi xảy ra khủng hoảng, ngân hàng chỉ cho giới hạn mỗi ngày rút tiền 60€. Với bitcoin, nếu bạn nắm private key, không ai có thể cản bạn giao dịch.

Vậy tại sao OneCoin lại là lừa đảo?

OneCoin – loại tiền ảo đang được marketing rộng rãi tại VN – không hề dùng công nghệ blockchain. Nói đúng hơn, OneCoin nói là họ dùng blockchain, nhưng lấp liếm, lợi dụng sự thiếu hiểu biết về công nghệ của phần đông người bình thường không biết blockchain là gì. Bản chất của blockchain là tính mở, nhưng OneCoin không hề public blockchain của họ, không hề public specs của kỹ thuật này, không public source code, không ai có thể kiểm tra, kiểm soát, quản lý blockchain ngoại trừ chính OneCoin. Cái này cũng giống như bạn tin tưởng vào Zing, đem hết tiền ra mua Zing coin rồi ngày mai ngủ dậy thấy Zing phá sản, tiền bạn mất hết mà không biết thắc mắc với ai, hay chủ của Zing ôm tiền chạy mất bạn cũng chịu. Cái hay nhất, bản chất của blockchain chính là tính mở và tính decentralized, thì “blockchain” của OneCoin lại vừa đóng, vừa tập trung ở 1 điểm duy nhất. Bạn đem tiền của mình nộp vào ngân hàng, cũng là centralized, nhưng ít ra ngân hàng còn được bảo đảm bởi nhà nước. Bitcoin được bảo đảm bởi Toán học, có thể kiểm tra qua specs và source code đã được public (https://github.com/bitcoin/bitcoin). Còn OneCoin thì ai bảo đảm cho bạn? Không ai có thể tự in thêm bitcoin, còn giờ nếu OneCoin tăng giá, chủ của OneCoin thích quá in thêm 1 triệu đồng OneCoin nữa để tự mình làm giàu, ai cấm được họ?

OneCoin cũng không có tính an toàn. Sự an toàn của Bitcoin đến từ việc blockchain của họ hoàn toàn mở, ai cũng có thể kiểm tra từng giao dịch để xem có gian dối gì không, kiểm tra xem bitcoin đang được sử dụng có xác thực không. Còn OneCoin thì hoàn toàn không thể kiểm chứng, một lần nữa, vì công nghệ của họ đóng hoàn toàn. Giá trị về mặt kỹ thuật của OneCoin vì thế là 1 con số không tròn trĩnh.

Tìm hiểu thêm, ta cũng có thể thấy:

• Bitcoin được chấp nhận như 1 hình thức thanh toán tại hàng trăm nghìn công ty, trang web lớn nhỏ trên thế giới, trong đó có những công ty tỷ đô uy tín như Microsoft, Dell… OneCoin không được chấp nhận ở bất cứ đâu. Tại sao lại đầu tư vào 1 đồng tiền mà không ai thừa nhận?
• OneCoin không được giao dịch trên 1 sàn cryptocurrency uy tín nào, thậm chí không có tên trong 707 loại cryptocurrency được list trên http://coinmarketcap.com/currencies/
• Bị lật tẩy trên trang https://cointelegraph.com/news/one-coin-much-scam-onecoin-exposed-as-global-mlm-ponzi-scheme, 1 trong những trang tin lớn nhất về tiền ảo
• Nhiều người trong đường dây OneCoin bị bắt tại Trung Quốc: http://behindmlm.com/companies/onecoin/chinese-authorities-investigating-onecoin-investors-arrested

OneCoin không liên quan chút nào đến crypto-currency. Nó chỉ là 1 dạng ponzi scheme (http://www.investopedia.com/terms/p/ponzischeme.asp) – 1 trò lừa đảo xưa cũ – được ngụy trang bằng những từ ngữ chuyên môn hoa mỹ của cryptocurrency để tung hoả mù. Đừng đánh đồng OneCoin với các loại tiền ảo chân chính khác.

Nếu bạn nào đã lỡ đầu tư vào OneCoin, lời khuyên của tôi là rút ra càng sớm càng tốt. Tôi biết bạn sẽ khó chấp nhận sự thật mình bị lừa, sẽ nghĩ ra nhiều lý do biện hộ cho OneCoin, nhưng hãy thử google qua những nguồn uy tín (tốt nhất là tiếng Anh). Hay chỉ cần vào trang web chính thức của OneCoin, nhìn vào cái trang được design 1 cách quá nghiệp dư rẻ tiền như vậy (click thử vào phần Contact, phần FAQ…), rồi chình ình mặt bà Ruja (người sáng lập OneCoin) ngay giữa trang chủ như thế (trong khi 1 công ty thực thụ nào cũng coi trọng mặt công nghệ, cộng đồng hơn là cố gắng tôn vinh 1 cá nhân nào).

Tương lai của tiền ảo

OneCoin thì như thế, còn Bitcoin hay vài trăm loại cryptocurrency khác thì sao? Có giá trị gì không? Cá nhân mình đánh giá thế này:

• Cái giá trị nhất của Bitcoin không hẳn là ứng dụng trong tiền ảo, mà là công nghệ blockchain, với tiềm năng phát triển rất cao. Nhiều người đã đánh giá, người sáng lập Bitcoin trong lúc cố gắng giải quyết bài toán tiền ảo, đã “tình cờ” phát minh ra 1 thứ còn vượt hơn tiền ảo rất nhiều. Chắc chắn trong tương lai bạn sẽ sử dụng đến rất nhiều công nghệ có liên quan đến blockchain, nhưng cái này hơi kỹ thuật, vượt quá tầm bài viết.
• Bitcoin đã hết hot như thời đầu, cơ hội làm giàu nhanh dễ dàng đã qua, nhưng nhu cầu của tiền ảo là chính đáng và thực tế, đã bắt đầu được thừa nhận rộng rãi, nên đây sẽ là 1 kênh đầu tư đáng quan tâm. Nếu bạn hỏi tôi 10 năm trước, mạng xã hội có tương lai không, tôi sẽ trả lời có, nhưng có nên đầu tư vào market leader lúc đó (MySpace) hay không lại là chuyện khác. Nếu bạn hỏi tôi tiền ảo có tương lai không, tôi cũng sẽ trả lời có, nhưng tương lai của nó có gắn với market leader bây giờ Bitcoin hay không thì chưa chắc. Có hàng trăm loại tiền ảo khác đang được phát triển mỗi ngày dựa trên specs, code source được open của chính Bitcoin, và nếu có loại nào đột phá hơn, giống Facebook ngày xưa, thì chuyện Bitcoin bị soán ngôi cũng dễ hiểu. Vậy làm sao biết nên đầu tư vào cái nào? Không có cách nào khác ngoài việc tự mình nghiên cứu, tìm hiểu, chứ đừng tin vào lời của 1 “người quen” nào đó, nhất là nếu người quen này cũng chỉ là tay ngang chứ không phải expert về mặt kinh tế/công nghệ.

Bài học rút ra:

• Trước khi đầu tư vào lĩnh vực gì, hãy đảm bảo là bạn thực sự hiểu rõ cặn kẽ về nó. “Risk comes from not knowing what you’re doing” – Warren Buffet
• “If something sounds too good to be true, it probably is”