Rạng sáng nay, Tottenham của HLV Mourinho vừa giành chiến thắng quan trọng trước đại gia Manchester City để tạm thời vươn lên đỉnh Ngoại hạng Anh. Mình rất thích Tottenham từ những năm 90 với David Ginola, Les Ferdinand, cho đến thời của Luka Modric, Gareth Bale, rồi bây giờ là Heung-min Son và Harry Kane. Lối đá của đàn gà trống trực diện, tốc độ cao, không rườm rà mà vẫn hiệu quả. Nhưng thực ra Arsenal thời Arsène Wenger mới là đội bóng mình yêu thích nhất: lối chơi đồng đội, đẹp mắt, tin dùng cầu thủ trẻ tự đào tạo thay vì lạm dụng sức mạnh đồng tiền. Trên hết, dàn pháo thủ đem lại cảm xúc vui buồn khó đoán – có thể quả cảm đánh bại một đối thủ mạnh, rồi lại bạc nhược thua một đội bóng yếu ngay trận đấu sau. Ngày đó, mình hay vào các forum của fan Arsenal để cùng thảo luận về đội bóng thân yêu, và thấy rất bất ngờ khi hầu như thành viên nào khác cũng căm thù Tottenham, chỉ vì họ là đối thủ cùng thành phố. Saint Totteringham’s Day là ngày “lễ thánh” hàng năm do người hâm mộ Arsenal sáng chế ra dành cho ngày Tottenham không còn cơ hội về mặt toán học để đứng trên Arsenal tại bảng xếp hạng mùa giải. Mỗi lần Tottenham thua, fan Arsenal lại hả hê chế giễu, dành những lời cay nghiệt. Ngược lại, từ 2017 đến nay khi Arsenal suy yếu còn Tottenham vùng lên mạnh mẽ, fan Arsenal lại tức tối, buồn bực. Thật quái lạ, tại sao không thể yêu thích cả 2?
Có lẽ loài người sau khi trải qua quá trình tiến hóa lâu dài, sống dựa vào nhau trong những cộng đồng nhỏ, đã hình thành tư tưởng phe phái, chủ nghĩa bộ lạc, chỉ còn nhìn thấy “kẻ địch và ta“. “Hoặc mày đồng ý với tao, theo phe của tao, hoặc mày là kẻ thù!” Họ nhìn mọi thứ theo 2 thái cực âm và dương, thiện và ác, yêu mến, tôn vinh những người cùng nhóm, thù ghét, bôi nhọ, phủ nhận mọi điều tốt đẹp từ những nhóm người trái ý mình. Fan của Real Madrid coi Barcelona là đoàn kịch, UEFAlona, còn fan Barcelona coi Real là đội bóng chặt chém, hưởng lợi chính trị từ thời độc tài Franco. Fan Cristiano Ronaldo khinh thường Messi là chửi không khí, lật ghế HLV, còn fan Messi gọi Ronaldo là penaldo, vấp cỏ. Ai chỉ trích chính phủ đều là phản động, “không yêu nước thì cút sang Mỹ mà sống“, ai bảo vệ nhà nước sẽ bị gọi là bò đỏ, dư luận viên. Hoặc bạn là kẻ cuồng đạo mê tín dị đoan, hoặc bạn là kẻ vô thần, vô đạo đức, không có đức tin dẫn bước cuộc đời. Trong lịch sử chỉ có anh hùng dân tộc mang gươm đi “mở mang bờ cõi” hoặc giặc ngoại xâm tàn bạo giày xéo nhân dân.
Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ ồn ào thời gian qua cũng làm bộc lộ rõ khuyết điểm trong cách nghĩ của một bộ phận, khá nhiều trong số đó là bạn bè facebook của mình, hoặc được mình follow – những người vốn có hiểu biết, kiến thức tương đối tốt. Họ mạnh mẽ bày tỏ quan điểm, kịch liệt đả phá những nguồn ý kiến trái chiều. Ai ủng hộ đảng Cộng Hòa là Trumpet, ngốc nghếch, bài khoa học, phân biệt chủng tộc, còn ai bênh vực đảng Dân Chủ là thân Tàu Cộng, lười biếng ăn bám trợ cấp, bị truyền thông dắt mũi. Cảm tưởng họ không nhận ra, mỗi phe có tới hơn 70 triệu phiếu bầu ủng hộ, rất nhiều trong số đó đến từ những người hiểu biết, học vấn cao, liệu có quá tự tin khi cho rằng chỉ họ mới có cách nhìn đúng? Có khi nào họ từng nghĩ, biết đâu trong những người bầu cho đảng Cộng hòa, đơn giản là người ta ủng hộ tự do kinh tế, phản đối tăng mức lương tối thiểu – điều sẽ gây thiệt hại cho những doanh nghiệp nhỏ, muốn tăng cường kiểm soát biên giới, hạn chế nhập cư tràn lan, muốn cấm phá thai – bởi mỗi sinh linh đều có quyền được sống? Ngược lại, những người ủng hộ đảng Dân chủ biết đâu đơn giản là ủng hộ bình đẳng giới, quyền tự do ngôn luận, quyền kết hôn cho người đồng tính, muốn kiểm soát vũ khí chặt chẽ hơn – giảm vấn nạn xả súng tràn lan, giảm ngân sách cho quân đội, tăng thuế với người giàu, thay vào đó giảm phí hoặc miễn phí cho chế độ y tế công cộng, hợp pháp hóa phá thai – vì mỗi phụ nữ có quyền quyết định đối với thân thể của bản thân? Tất cả những yếu tố này đều là suy nghĩ chính đáng, và không dễ dàng gì nói bên nào đúng hơn bên nào. Nó không đơn giản chỉ là thích Trump và ghét Trump.
Cuộc sống hiếm khi chia làm 2 phía rõ ràng, rành mạch 2 màu trắng đen, mà thường là một dải quang phổ những sắc độ của màu xám. Mù quáng nghĩ rằng bạn chỉ có thể lựa chọn giữa 2 thái cực sẽ khiến bạn tự giới hạn thế giới quan của mình, không nhận ra hết những khả năng khác – thường là tối ưu hơn. Đừng vội nhủ thầm “ai chẳng biết, chỉ bọn ngu, bọn fan cuồng mới dính“. Cách nghĩ ngây ngô này (được gọi là false dichotomy) phổ biến hơn bạn nghĩ:
- “Sao đi cứu trợ chó mèo làm gì trong khi còn bao nhiêu trẻ mồ côi ngoài kia“? (quên mất rằng ta có thể giúp cả 2)
- “Hãy theo đuổi đam mê, bằng không bạn sẽ bị trói buộc trong công việc nhàm chán cả đời” (tại sao không tìm đam mê, tìm tình yêu trong chính công việc bạn đang làm?)
- “Cuộc sống vợ chồng tao là một địa ngục, nhưng tao không ly hôn vì lo cho con” (người mẹ lý tưởng không phải là người chết mòn cho con, mà là người làm gương cho con thấy cách làm sao sống đúng nghĩa)
- Greta Thunberg phát động phong trào flight shame phản đối đi máy bay, thay vào đó đi thuyền buồm từ Anh sang Mỹ dự hội thảo bảo vệ môi trường (giải pháp tốt hơn là vẫn dùng máy bay, nhưng tìm cách sử dụng nhiên liệu một cách hiệu quả)
- “Mày bị pê đê hay sao mà ủng hộ bọn LGBT thế?” (chả liên quan)
- “Bài poker này bet cũng dở mà check cũng dở” (tại sao không bet nhỏ?)
- “Con ca sĩ đấy mới phung phí tiền mua siêu xe, sao không để làm từ thiện?” (có thể vừa mua siêu xe vừa làm từ thiện – tìm hiểu thêm: http://rebrand.ly/vietpokercharity
) - “Trước nạn dịch Covid, ta phải lựa chọn giữa cứu mạng người, hay cứu nền kinh tế” (chọn giải pháp trung hòa: vẫn cho phép mở cửa buôn bán, đóng bớt dịch vụ không quan trọng, tăng cường giãn cách xã hội và các biện pháp hỗ trợ khác)
- “Mấy thằng coach poker chỉ biết lý thuyết suông, quan trọng là áp dụng thực chiến thế nào” (một người có thể vừa nắm vững lý thuyết vừa giỏi thực hành)
- “Ai sinh ra đều có số phận, định mệnh riêng, không thể chống lại” hoặc “Chỉ cần nỗ lực cố gắng, ta có thể đạt được mọi điều mình mong muốn“. Ý kiến trung hòa: luôn tồn tại những điều ngẫu nhiên nằm ngoài tầm kiểm soát, và cả rất nhiều điều ta có thể kiểm soát, thay đổi được.
- “Tiền ảo toàn lừa đảo, đa cấp, tin vào nó có mà bán nhà” hoặc “Anh chị ơi mua đồng coin này đi, ngày xưa người ta cũng nói thế với bitcoin đấy, giờ nhìn xem bitcoin lên bao nhiêu rồi, đừng bỏ phí cơ hội“. Chính xác hơn: bitcoin đại diện cho một công nghệ thực tiễn mang tính cách mạng, còn rất nhiều các coin khác là ăn theo, bịp bợm. Đừng đầu tư vào lĩnh vực gì mà bạn không hiểu.
- “Sao chồng không mua cho vợ bộ Lululemon. Chồng không thương vợ gì cả!” (….)
False dichotomy là kẻ thù khi bạn cần đàm phán, đối thoại với người khác. Hãy tập mở rộng cách nghĩ của mình, không nhất thiết phải là bạn đúng, hoặc họ đúng. Nếu sếp nhất quyết không chịu tăng lương cho bạn, dù bạn làm việc rất hiệu quả, có thể đề nghị sếp cho tăng ngày nghỉ, hoặc cho bạn làm việc từ xa. Nếu chủ nhà không cho bạn nuôi chó, trong khi bạn không thể bỏ rơi thú cưng, có thể thuyết phục bằng cách chấp nhận bỏ tiền thuê người lau dọn phòng thường xuyên. Giải pháp thường sẽ đến bằng cách dung hòa thay vì cứng nhắc thù địch, đừng lúc nào cũng chỉ nhìn thấy “chúng nó và ta“.