Lần đầu mình tiếp cận các gói bảo hiểm là hồi ở bên Pháp. Sau khi mua cái iPhone, người bán giới thiệu với mình về bảo hiểm chống trộm: nếu mình trả 10€ mỗi tháng tiền bảo hiểm, trong trường hợp mình bị trộm, người ta sẽ đền cho mình 1 chiếc iPhone mới. Nhiều bạn du học sinh Việt Nam đăng ký gói này trước khi nghỉ hè thăm nhà, ra công an phường trình báo bị giật điện thoại, rồi quay về Pháp nhận cái mới. Nhưng ở đây mình không muốn nói đến chuyện người Việt chúng ta khôn vặt thế nào, mà muốn tự hỏi, tại sao hãng bảo hiểm vẫn sẵn sàng bán những gói này dù nguy cơ bị giật tiền cao đến thế? Câu trả lời đơn giản là vì: họ có dữ liệu để biết rằng xác suất một vụ trộm xảy ra trong mỗi tháng (bao gồm cả những lần báo trộm giả) thấp hơn nhiều so với tỉ lệ 1:100 mà họ phải bỏ ra 1000€ mua iPhone mới đền bù. Hãng bảo hiểm hoạt động như một dạng nhà cái, còn bạn – khách hàng – là người tham gia đặt cược. Không có bất cứ ngành nghề nào có lợi nhuận cao như làm nhà cái.
Mọi nhà cái có cả một đội ngũ phía sau nghiên cứu, tính toán để đưa ra tỉ lệ cược có lợi cho họ. Khi bạn tham gia đặt cược vào một trận bóng đá, liệu rằng bạn – một người xem giải trí hàng tuần – có thể dự đoán chính xác hơn đội ngũ hàng ngàn nhân viên của nhà cái với dữ liệu chi tiết, phân tích sở trường sở đoản của từng cầu thủ, tình trạng thể lực, khả năng chấn thương, thậm chí thông tin về nội tình bên trong phòng thay đồ? Bạn chỉ có cơ hội chiến thắng (không tính những lần may mắn nhất thời) nếu bạn sở hữu những thông tin nhà cái không có: Phil Ivey thắng hơn $20 triệu khi chơi baccarat nhờ cách nhận biết quân bài qua hoa văn phía sau do chính anh cài vào. Một người có thể ăn đậm khi đặt cược đá banh nhờ vào thông tin nội bộ, biết rằng Văn Quyến hôm nay có ý định bán độ. Tương tự, mình sẽ khuyên vợ mua bảo hiểm xe hơi, vì mình có lợi thế thông tin so với hãng bảo hiểm: đã từng thấy vợ lái xe
.
Câu hỏi thứ 2 mình muốn đặt ra, là tại sao 1 người bình thường (không khôn vặt) lại chịu bỏ tiền ra mua gói bảo hiểm chống trộm cho điện thoại? Khi vụ trộm xảy ra, hãng bảo hiểm không tìm lại được cho bạn chiếc điện thoại. Họ không khôi phục lại được cho bạn những dữ liệu đã mất. Họ chỉ đơn giản đền bù cho bạn cái mới, tất cả những gì bạn làm là mua xổ số giá 10€ cùng hi vọng trúng “độc đắc” 1000€ với xác suất mất trộm ước tính ~0.1%. Tiền đó dùng để đăng ký 1 dịch vụ backup dữ liệu như Dropbox hay Google Drive còn hữu ích hơn. Lý do đơn giản là hãng bảo hiểm không chỉ lợi dụng toán học xác suất, mà còn rất biết tận dụng tâm lý con người. Mỗi người chúng ta đều rất sợ mất mát, và sẵn sàng làm nhiều điều để tránh mất mát. Mình từng viết hàng chục bài phân tích rõ tại sao mua bảo hiểm trong poker là một việc làm ngớ ngẩn, nhưng vẫn nhiều người chơi poker – những người hàng ngày làm việc trực tiếp với xác suất – cắm đầu vào mua bảo hiểm, sẵn sàng bỏ tiền để “mua cảm giác nhẹ nhõm”, “tránh cảm giác đau khổ”.
Nếu suy nghĩ kỹ, một người mua bảo hiểm bừa phứa không khác gì một con bạc là mấy – dù trông có vẻ như họ trái ngược nhau, một bên quá cầu toàn, một bên quá liều lĩnh. Cả 2 đều thực hiện những hành động không tối ưu vì bị chi phối bởi cảm xúc, và vì họ không cảm nhận được xác suất, đặc biệt là xác suất nhỏ. Phần lớn con người không cảm nhận được xác suất nhỏ, vì trong hơn triệu năm tiến hóa, loài người chưa bao giờ phải xử lý xác suất nhỏ cho đến vài thế kỷ gần đây. Với não người, 2% hay 1% không khác nhau gì, và cũng chẳng thể phân biệt được 0.1% hay 0.001% khác nhau thế nào. Một con bạc thường đánh giá quá cao khả năng chiến thắng, còn một người mua bảo hiểm bừa phứa thường đánh giá quá cao khả năng tai nạn xảy ra. Thế nhưng ta lại cảm nhận được rất rõ sự khác biệt giữa 0% và 1%. Ta có thể từ chối trả tiền để giảm rủi ro từ 30% xuống 15%, nhưng sẵn sàng trả rất nhiều để giảm từ 15% về 0%, dù hiệu ứng là như nhau. Người ta chỉ cảm thấy an toàn nếu nguy cơ mất mát là 0%, chứ không phải 10%, 1%, hay thậm chí 0.001%, và họ sẽ trả rất nhiều, đôi khi đến mức phi lý để có cảm giác an toàn ấy.
Nếu là một người lý trí, bạn sẽ không bao giờ cá cược với nhà cái. Không bao giờ chơi bạc, và cũng không bao giờ mua bảo hiểm. Ngoại lệ là khi tai nạn nếu xảy ra sẽ ảnh hưởng quá lớn đến EV tương lai của bạn. Chẳng hạn bạn đang chơi một game high stakes cực lớn với gần như toàn bộ bankroll của bạn (điều mình không bao giờ khuyến khích), và nếu đối thủ mua lọt khe ra ở river, bạn sẽ mất hết, buộc phải trở lại bàn low stakes làm lại từ đầu. Tương tự, bạn có thể mua bảo hiểm y tế vì nếu giờ lâm trọng bệnh, bạn phải dồn hết gia sản chữa trị, không còn vốn tiếp tục kinh doanh sau khi khỏi. Còn nếu “tai nạn” chỉ là một bước vấp nhỏ, chẳng hạn đối thủ mua ra thùng ở một ván poker tầm thường chỉ có giá trị 5% bankroll của bạn, hoặc bạn bị trộm mất chiếc iPhone… đó không phải là lúc cần mua bảo hiểm, thay vào đó hãy tập làm quen, rèn luyện tâm trí ứng biến trước những điều bất định xảy ra ngoài ý muốn.
Chú ý, nếu nghe qua lời khuyên này, bạn có thể nghĩ, mua bảo hiểm nhân thọ là đúng đắn, vì nó là “toàn bộ bankroll của bạn”. Nhưng không hẳn thế. Việc bạn mua bảo hiểm nhân thọ hay không chẳng ảnh hưởng gì đến tương lai của bạn, vì đằng nào bạn cũng chết rồi. Nếu bạn có vợ dại con thơ, cha mẹ già yếu phụ thuộc hoàn toàn vào thu nhập của bạn, thì mua bảo hiểm nhân thọ để đảm bảo tương lai cho họ là điều tốt. Nhưng nếu bạn còn trẻ, độc thân, chẳng có ai quá phụ thuộc vào thu nhập của bạn? Nếu gia đình bạn khá giả sung túc và sẽ vẫn sống tốt (về mặt tài chính) dù có nhận được 1 tỷ tiền đền bù khi bạn chết hay không? Lúc này tiền đền bù bảo hiểm nhân thọ chỉ giống như chiếc điện thoại iPhone mới – giảm nhẹ nỗi đau mất mát một chút – nhưng trống rỗng, không có những bức ảnh, những tin nhắn, những dữ liệu giá trị – không thay thế được người quá cố đối với người thân. Tiền đóng bảo hiểm hàng tháng, thà sử dụng để nâng cao sức khoẻ, ăn uống lành mạnh, mua xe hơi tránh tai nạn giao thông, sống ở khu dân trí cao ít giang hồ… nhằm tăng khả năng sống sót lâu dài của bạn 1 cách trực tiếp còn hơn.
Các thống kê, nghiên cứu đều chỉ ra rằng, đầu tư vào bảo hiểm nhân thọ là hết sức kém hiệu quả xét về yếu tố tài chính thuần túy (cũng giống như bất cứ quyết định cờ bạc với nhà cái nào khác), và thay vì hàng tháng dồn tiền vào đó, bạn có thể đầu tư vào những kênh khác, đem lại lợi nhuận cao hơn nhiều trong 99% trường hợp mà bạn không chết. Nếu bạn thậm chí có ý định mua bảo hiểm nhân thọ cho đứa con 8 tuổi của bạn thì hãy gạt ngay ý tưởng ngớ ngẩn đó đi, thay vào đó đem tiền mua bitcoin, mua vàng, hay kể cả gửi ngân hàng, con của bạn sẽ cảm ơn bạn rất nhiều sau này.
Mình biết một số bạn trong friend list của mình bán bảo hiểm nhân thọ, nên cũng không muốn đạp đổ nồi cơm của ai. Và thực tế thì bảo hiểm nói chung luôn có ích lợi nào đó, chí ít là nó đem lại “cảm giác an toàn”. Nhưng ít nhất, trước khi quyết định tham gia bất cứ gói bảo hiểm nào, hãy tìm hiểu thật kỹ (bằng tiếng Anh thì càng tốt, vì mình gần như không tìm được bất cứ bài viết khách quan nào đưa ra góc nhìn trái chiều về bảo hiểm nhân thọ bằng tiếng Việt giữa muôn vàn bài viết quảng cáo mời chào), và cố suy nghĩ bằng cả đầu óc chứ đừng chỉ dùng trái tim.
Link affiliate để đăng ký Dropbox
